HİSSE SENETLERİ PİYASASI

Hisse senetleri, anonim ortaklıklarca ihraç edilen ve anonim ortaklık sermaye payını temsil eden kıymetli evrak niteliğinde senetlerdir.

Bir anonim şirketin hisse senedine sahip olmak, şirkete ortak olmayı ifade etmektedir.

Hisse senedi alım satımında güvenli ve doğru bilgi akışı esastır.

HİSSE SENEDİNE YATIRIM

Kısa/uzun vadeli yatırım imkanı: Hisse senedi, sahibine hem kısa hem uzun vadede yüksek getiri elde etme fırsatı sağlamaktadır. Hisse senetleri, kısa vadeli getiri fırsatının yanı sıra uzun vadede istikrarlı, düzenli ve diğer yatırım araçlarına göre daha yüksek getiri potansiyeline sahiptir.

Kar payı (temettü): Hisse senedi, sahibine şirketin yıllık net karından pay alma hakkı verir. Şirket genel kurulunda kar dağıtım kararı alınması durumunda hisse senedi sahiplerine temettü ödemesi yapılır.

Sermaye kazancı: Kısa/uzun vadedeki fiyat değişiklikleri değerlendirilerek, hisse senedi alım-satımından elde edilen gelirdir. Yerli-yabancı tüm yatırımcıların hisse senedi alım-satımından elde ettiği gelirlerden vergi alınmamaktadır. Hisse senedi alım-satımında, hisse senetlerinin değer kaybetmesi halinde zarar etme riski de bulunmaktadır.

Vergi avantajı: Hisse senedi alım-satımından elde edilen gelire uygulanan stopaj oranı %0’dır.

HİSSE SENEDİ SAHİBİNİN HAKLARI

Kar Payı Hakkı: Hisse senedi, sahibine şirketin yıllık net karından pay alma hakkı verir. Şirket genel kurulunda kar dağıtım kararı alınması durumunda hisse senedi sahiplerine temettü ödemesi yapılır. Kar payı hakkı, pay sahibinin en önemli mali haklarından biri olup, kazanılmış bir hak olmakla birlikte belirli koşullarda sınırlandırılabilir.

Yeni Pay Alma Hakkı (Rüçhan Hakkı): Hisse senedi sahibinin, şirketin bedelli sermaye artırımına öncelikli katılma hakkıdır. Rüçhan hakkı kullanım süresi en az 15, en çok 60 gündür. Rüçhan hakkı kuponları, İMKB Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı’nda alınıp satılabilmektedir.

Tasfiye Bakiyesine Katılma Hakkı: Hisse senedi sahibi, şirketin tasfiye edilmesi sonucunda bakiye kalması halinde, sözkonusu bakiyeye payı oranında iştirak eder.

Şirket Yönetimine Katılma Hakkı: Hisse senedi sahibi, şirket genel kuruluna katılarak yönetim kurulunu seçme ve bu kurula seçilme hakkına sahiptir.

Oy Hakkı: Her hisse senedi, sahibine en az bir oy hakkı vermektedir. Buna aykırı olmamak şartıyla hisse senetlerinin sahiplerine vereceği oy hakkının sayısı esas sözleşme ile belirlenebilmekte, bir payın oy hakkı artırılabilmektedir.

Şirketler ayrıca kar payı imtiyazı sağlayarak, oydan yoksun hisse senetleri çıkarabilmektedir.

Bilgi Alma Hakkı: Hisse senedi piyasalarında yatırımcının şirketle ilgili bilgilere ulaşabilmesi esastır. Hisse senedi sahibinin bilgi alma hakkı, esas sözleşme veya şirket kararı ile engellenemez veya sınırlandırılamaz. Halka açık şirketler, şirketin durumuyla ilgili önem arz eden her türlü bilgiyi/haberi en hızlı şekilde kamuya açıklamakla yükümlüdür. Şirketler ayrıca bağımsız denetimden geçmiş mali tablolarını da üçer aylık dönemlerle kamuya açıklamaktadırlar.

HİSSE SENEDİ ÇEŞİTLERİ

Hamiline ve Nama Yazılı Hisse Senetleri

Hamiline yazılı senetler teslim ile, nama yazılı senetler ise ciro ve teslim ile devredilmektedir. İMKB’de hamiline yazılı hisse senetleri ve şirket yönetim kurulunun beyaz ciroyla devrine dair karar almış olması şartıyla nama yazılı hisse senetleri işlem görebilmektedir.

Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri

Adi hisse senetleri, sahiplerine eşit hak sağlamaktadır. Hisse senetleri, ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa adi hisse senedi niteliğindedir.

İmtiyazlı hisse senetleri, sahiplerine kara iştirak ve genel kurulda oy kullanma bakımından ayrıcalıklı bir takım haklar sağlamaktadır.

Bedelsiz ve Bedelli Hisse Senetleri

Bedelsiz sermaye artırımı, şirketlerin iç kaynaklarından sermayeye aktardıkları tutar karşılığında çıkardıkları hisse senetlerinin bir bedel alınmaksızın ortaklara dağıtılmasıdır. Bu işlem sonucunda çıkarılan hisse senetleri bedelsiz hisse senedidir. Bedelsiz sermaye artırımı dışarıdan fon girişine yol açmamaktadır.

Bedelli sermaye artırımı, şirketlerin yeni fon kaynağı temin etmek amacıyla çıkardıkları "bedelli" hisse senetlerini nominal değerinden veya daha yüksek bir fiyattan satmalarıdır. Bedelli hisse senetleri, mevcut ortaklara satılabileceği gibi (rüçhan hakkı) diğer yatırımcılara da satılabilmektedir.

Primli ve Primsiz Hisse Senetleri

Üzerinde yazılı değer (nominal değer) ile ihraç edilen hisse senetleri primsiz, nominal değerinden yüksek bir bedelle ihraç edilen hisse senetleri ise primli hisse senetleridir.

İMKB’de kote şirketler kayıtlı sermaye sistemine tabi olup, esas sözleşmelerinde hüküm bulunması halinde, yönetim kurulu kararı ile primli hisse senedi ihraç edebilmektedir.

Kurucu ve İntifa Hisse Senetleri  

Kurucu hisse senetleri kuruluş hizmeti karşılığında, ana sözleşme hükümleri gereğince, şirket karının bir kısmına iştirak hakkı veren ve daima kurucuların adlarına yazılı olmak şartıyla ihraç edilen hisse senetleridir. Kurucu hisse senetleri, belli bir sermaye payını temsil etmediği gibi, şirket yönetimine katılma hakkı da vermemektedir.

İntifa hisse senetleri ise, şirket genel kurulunun alacağı kararla bazı kimselere çeşitli hizmetler ve alacak karşılığı olarak kuruluştan sonra verilen ve sermaye payını temsil etmeyen hisse senetleridir.

Hamiline ve Nama Yazılı Hisse Senetleri

Hamiline yazılı senetler teslim ile, nama yazılı senetler ise ciro ve teslim ile devredilmektedir. İMKB’de hamiline yazılı hisse senetleri ve şirket yönetim kurulunun beyaz ciroyla devrine dair karar almış olması şartıyla nama yazılı hisse senetleri işlem görebilmektedir.

Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri

Adi hisse senetleri, sahiplerine eşit hak sağlamaktadır. Hisse senetleri, ana sözleşmede aksine bir hüküm yoksa adi hisse senedi niteliğindedir.

İmtiyazlı hisse senetleri, sahiplerine kara iştirak ve genel kurulda oy kullanma bakımından ayrıcalıklı bir takım haklar sağlamaktadır.

Bedelsiz ve Bedelli Hisse Senetleri

Bedelsiz sermaye artırımı, şirketlerin iç kaynaklarından sermayeye aktardıkları tutar karşılığında çıkardıkları hisse senetlerinin bir bedel alınmaksızın ortaklara dağıtılmasıdır. Bu işlem sonucunda çıkarılan hisse senetleri bedelsiz hisse senedidir. Bedelsiz sermaye artırımı dışarıdan fon girişine yol açmamaktadır.

Bedelli sermaye artırımı, şirketlerin yeni fon kaynağı temin etmek amacıyla çıkardıkları "bedelli" hisse senetlerini nominal değerinden veya daha yüksek bir fiyattan satmalarıdır. Bedelli hisse senetleri, mevcut ortaklara satılabileceği gibi (rüçhan hakkı) diğer yatırımcılara da satılabilmektedir.

Primli ve Primsiz Hisse Senetleri

Üzerinde yazılı değer (nominal değer) ile ihraç edilen hisse senetleri primsiz, nominal değerinden yüksek bir bedelle ihraç edilen hisse senetleri ise primli hisse senetleridir.

İMKB’de kote şirketler kayıtlı sermaye sistemine tabi olup, esas sözleşmelerinde hüküm bulunması halinde, yönetim kurulu kararı ile primli hisse senedi ihraç edebilmektedir.

Kurucu ve İntifa Hisse Senetleri  

Kurucu hisse senetleri kuruluş hizmeti karşılığında, ana sözleşme hükümleri gereğince, şirket karının bir kısmına iştirak hakkı veren ve daima kurucuların adlarına yazılı olmak şartıyla ihraç edilen hisse senetleridir. Kurucu hisse senetleri, belli bir sermaye payını temsil etmediği gibi, şirket yönetimine katılma hakkı da vermemektedir.

İntifa hisse senetleri ise, şirket genel kurulunun alacağı kararla bazı kimselere çeşitli hizmetler ve alacak karşılığı olarak kuruluştan sonra verilen ve sermaye payını temsil etmeyen hisse senetleridir.

HİSSE SENEDİ BENZERİ ÜRÜNLER

Kâr ve Zarar Ortaklığı Belgeleri (KZOB)

Şirketlerin/kuruluşların finansman ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yurtiçinde TL üzerinden ya da dövize endeksli, yurtdışında ise TL/döviz üzerinden ya da dövize endeksli olarak ihraç ettikleri, kâr veya zarara ortaklık sağlayan menkul kıymetlerdir.

KZOB’ler halka arz edilerek veya halka arz edilmeksizin satılabilir. Halka arz yoluyla satışta, aracı kuruluş kullanılması zorunludur. Halka arz edilerek satışı yapılan KZOB’lere ilişkin anapara ve kar payı ödemeleri aracı kuruluş vasıtasıyla yapılmaktadır.

Kar ve zarar ortaklığı belgelerinin çıkarılmasındaki temel amaç, menkul kıymetler piyasasında alım satıma konu olan araçları çoğaltmak ve çeşitlendirmektir. Bunun yanı sıra, kendine özgü bir yapısı olan kar ve zarar ortaklığı belgelerinin faiz dışı kazanca uygun bir yönü vardır.

İhraççılar, “Hisse Senedi ile Değiştirilebilir Kar ve Zarar Ortaklığı Belgeleri” de ihraç edebilmektedirler. Bu tip KZOB’ler -vade sonunda ödenmesi gereken tutar karşılığında- artırılan sermayeyi temsil eden hisse senetlerini alma hakkı vermektedir. Hisse senedi ile değiştirme hakkı sadece halka arz ile satışı yapılan KZOB’lere tanınmakta ve KZOB’lerin hisse senetleri ile değişimi ancak vade sonunda yapılabilmektedir.

Bu belgeler, kâr ve zarara katılma ve ortaklık hakkı vermekle beraber, hisse senedi değildir. Kar ve zarar ortaklığı belgeleri, sahiplerine şirket yönetiminde oy hakkı vermez ve hisse senedinin aksine vadelidir. Vade bitiminde anapara ve kar payı belge sahiplerine geri ödenir. Bu tür belgelerin kâra iştirakli tahvillerle de bir ilgisi yoktur. Çünkü zarar durumunda senet sahibinin zarara da katılması söz konusudur.

KZOB’lerde en kısa vade bir ay, en uzun vade yedi yıldır. Vadeler, ortaklık faaliyetinin özelliğine göre muhtelif  dönemlerde aylık ve katları olarak düzenlenmektedir.

Katılma İntifa Senetleri (KİS)

Şirketlerin nakit karşılığı satılmak üzere ihraç ettikleri, ortaklık haklarına sahip olmaksızın kârdan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve ilgili tebliğde belirlenen olanakların bir bölümünden veya tamamından yararlanma haklarını sağlayan menkul kıymetlerdir.

Katılma intifa senetleri (KİS), belirli bir sermayeyi temsil etmedikleri için sahiplerine şirket yönetimine katılma ve oy hakkı vermemektedir.

Oydan Yoksun Hisse Senetleri (Öncelikli Pay Senetleri)

Şirketlerin sermaye artırımı ile ihraç edebilecekleri, sahibine oy hakkı vermeyen ancak kar payından ve istendiğinde tasfiye bakiyesinden imtiyazlı olarak yararlanma hakkını ve diğer ortaklık haklarını sağlayan menkul kıymetlerdir. OYHS'lerin ilk ihracında halka arz zorunludur.

OYHS sahiplerine, esas sözleşmede gösterilecek oranda kar payında imtiyaz tanınması zorunludur. OYHS sahiplerine tanınan imtiyazlı kar payı nakden dağıtılmadıkça; başka yedek akçe ayrılması, ertesi yıla kar aktarılması ve yönetim kurulu üyeleri ile çalışanlara, çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara vb. kişi/kurumlara kardan pay dağıtılması mümkün değildir.

Şirketler, esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak koşuluyla, OYHS sahiplerine tasfiye bakiyesinde imtiyaz tanıyabilmektedir. Bu halde, tasfiye halinde bulunan ortaklığın borçları ödendikten sonra kalan tutar, -TTK’nın 401. maddesi hükmü saklı kalmak üzere- öncelikle imtiyazlı OYHS sahiplerine tahsis edilmektedir.

Şirketin 3 yıl ard arda kar dağıtmaması veya mevzuatın izin vermediği durumlarda bir yıl kar dağıtmaması halinde, bu durumun kesinleştiği genel kurul toplantısının tarihini izleyen yıl OYHS’ler adi hisse senedi haline dönüşmekte ve OYHS sahipleri esas sermayeye katılımları oranında oy hakkı elde etmektedirler.

HİSSE SENEDİ İHRAÇ EDEN KURULUŞLAR

Hisse senedi ihraç edebilecek şirket ve kuruluşlar;

- Anonim Şirketler

- Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler (sermayesi paylara bölünmüş komandit ortaklıkların hisse senetleri halka arz yoluyla satılamaz)

- Özel kanunla kurulan kurumlardır (TCMB, bankalar, A.Ş. şeklinde kurulmuş iktisadi devlet teşekkülleri, Kamu İktisadi Teşekkülleri (KİT), bağlı ortaklıklar, sigorta şirketleri vb.).

   

Anonim Şirketler

Anonim şirketler, hisse senedini ihraç etme biçimine göre üç ana gruba ayrılabilir:

   i. Yalnızca TTK’ya tabi halka açık olmayan anonim şirketler,

  ii. Kayıtlı sermaye sistemi dışındaki halka açık anonim ortaklıklar (Hisse senetlerini halka arz etmiş veya arzetmiş sayılan anonim ortaklıklar). Pay sahibi sayısının 250'yi geçmesi nedeniyle halka açık sayılan şirketler de bu kapsamdadır.

   iii. Kayıtlı sermaye sistemindeki halka açık anonim ortaklıklar

    Kayıtlı sermaye sisteminde şirketin esas sermayesi ”çıkarılmış sermaye” adını alır. Şirket, TTK’nın ilgili hükümlerine bağlı kalmaksızın yönetim kurulu kararıyla, esas sözleşmede tespit edilen kayıtlı sermaye tutarına kadar yeni hisse senetleri çıkararak sermaye artırımına gidebilmektedir.

HİSSE SENEDİNDE FİYAT

Nominal (İtibari) fiyat  

Hisse senedinin üzerinde yazılı olan fiyattır. Toplam sermayenin miktarını belirleyebilmek ve bununla ilgili muhasebe kayıtlarını yapabilmek için pay senedinin ilk çıkarılışı sırasında ortaklık yönetimi tarafından verilen değerdir. Hisse senedinin nominal fiyatı en az bir kuruş olabilir ve bu değer en az birer kuruş olarak yükseltilebilir.

İhraç fiyatı  

Hisse senedinin, şirket tarafından ihracı aşamasında satışa sunulduğu fiyattır. Hisse senedini çıkaran şirket, nominal değerin üzerinde bir ihraç fiyatı belirleyebilir.

Piyasa fiyatı  

Bir pay senedinin sermaye piyasasında alınıp satıldığı fiyattır. Arz ve talep koşullarına göre oluşur. İşletmenin etkinliğinde herhangi bir değişme olmaksızın, piyasa koşullarındaki değişmelere bağlı olarak bir pay senedinin piyasa fiyatında zaman içinde değişmeler gözlenebilir, gerçek değerinin  üstünde veya  altında bir fiyat oluşabilir. Borsada işlem gören hisse senetleri için piyasa fiyatı, borsa fiyatıdır.

Borsa fiyatı

Borsada işlem gören hisse senetlerinin, seans sırasındaki arz ve talep koşullarına göre oluşan fiyatıdır. Hisse senetlerinin açılış, kapanış, en düşük, en yüksek, ortalama günlük fiyatları da hesaplanmakta ve ilan edilmektedir.

HİSSE SENEDİNDE DEĞERLEME

Defter değeri

Bir işletmenin özsermaye toplamının pay senedi sayısına bölünmesiyle belirlenmektedir. Özsermayeye; ödenmiş sermaye, ihtiyatlar toplamı, dağıtılmamış karlar, yeniden değerleme değer artış fonları ve bu türdeki diğer fonlar ile karşılıklar dahildir.

Tasfiye (Likidasyon) değeri

Şirket varlığının belirli bir süre içerisinde zorunlu olarak satışı ile elde edilecek olan tutardan tüm borçlar ödendikten sonra kalacak bakiyenin hisse senedi sayısına bölünmesi sonucu bulunan değerdir.

İşleyen teşebbüs değeri

İşletmenin bir bütün olarak, çalışır durumda devredilmesi halinde alacağı değerdir. İşletmenin varlıklarının tek tek toplamından ziyade, bir bütün olarak işletmenin değerini ifade etmektedir. İşletmenin gelecekteki potansiyel kazançları da işleyen teşebbüs değerinin hesaplanmasında göz önüne alınmaktadır.

Etkin çalışan hisse senedi piyasalarında piyasa değerinin, işleyen teşebbüs değerini yansıttığı söylenebilir.

Net aktif değeri

Bilançodaki net aktif tutarının hisse senedi sayısına bölünmesi ile elde edilen değerdir.

Alternatif gelir değeri  

Sermayenin, şirket içinde şirket sermayesi şeklinde kullanılmayıp başka bir yatırım alanında değerlendirilmiş olması halinde, sözkonusu tutar ile elde edilebilecek alternatif gelirin hisse senedi sayısına bölünmesi ile elde edilen değerdir. Alternatif gelir değerinin belirlemesinde, sermayeden elde edilen gelir genellikle banka faizi ve devlet tahvili getirisi ile karşılaştırılmaktadır.

Gerçek değer

İşletmenin varlıkları, karlılık durumu, dağıtılan kar payları, sermaye yapısı gibi değişkenlerinin belirlediği değerdir. Gerçek değer; yatırımcıların işletmeden bekledikleri gelir yaratma potansiyelini ve kazanç oranını yansıtır. Mevcut koşullar altında yatırımcılarca hisse senedine biçilen, hisse senedi için normal bulunan değerdir.

HİSSE SENEDİ PAZARLARI

Ulusal Pazar İMKB kotasyon şartlarını tümüyle karşılayan şirketler Ulusal Pazar’da işlem görmektedir. Kurumsal Ürünler Pazarı Menkul kıymet yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayeleri hisse senetleri ile borsa yatırım fonları katılma belgeleri ve aracı kuruluş varantlaaşndeki Kurumsal Ürünler Pazarı'nda işlem görmektedir.

Ulusal Pazar

İMKB kotasyon şartlarını tümüyle karşılayan şirketler Ulusal Pazar’da işlem görmektedir.

Kurumsal Ürünler Pazarı

Menkul kıymet yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayeleri hisse senetleri ile borsa yatırım fonları katılma belgeleri ve aracı kuruluş varantlaaşndeki Kurumsal Ürünler Pazarı'nda işlem görmektedir.

Fon Pazarı

Borsa Yatırım Fonları ve Borsa Yönetim Kurulu'nca işlem görmesi uygun bulunan A tipi yatırım fonları katılma belgeleri Fon Pazarı'nda işlem görmektedir.

İkinci Ulusal Pazar

Ekonominin dinamosu olan küçük ve orta ölçekli şirketler ve Ulusal Pazar’dan geçici veya sürekli olarak çıkartılan şirketler ile Ulusal Pazar için geçerli kotasyon ve işlem görme koşullarını sağlayamayan şirketler İkinci Ulusal Pazar’da işlem görmektedir.

Yeni Ekonomi Pazarı

Yeni Ekonomi Pazarı; bilişim, elektronik, internet, bilgisayar üretim, yazılım ve donanımı, medya veya İMKB Yönetim Kurulu’nca kabul edilecek benzeri alanlarda faaliyet gösteren teknoloji şirketlerinin sermaye piyasasından kaynak elde etmelerini hedeflemektedir.

Gözaltı Pazarı

Gözaltı Pazarı, belirli koşulların ortaya çıkması sonucunda, şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında sürekli gözetim, denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların devamlı ve zamanında bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle birlikte, hisse senetlerinin İMKB bünyesinde işlem görebileceği pazardır.

Birincil Piyasa

Hisse senedi ihraç eden şirketler ile tasarruf sahiplerinin doğrudan karşılaştıkları piyasadır.

Toptan Satışlar Pazarı

Toptan Satışlar Pazarı, önceden alıcıları belirli olan veya olmayan, belirli bir miktarın üzerindeki hisse senedi işlemlerinin Borsa’da güven ve şeffaflık ortamında, organize bir piyasada gerçekleştirilmesini sağlamaktadır.